Στο πεδίο της αρχιτεκτονικής παραγωγής, η απλήρωτη εργασία είναι μια καθόλου σπάνια συνθήκη η οποία συναντάται με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Μια από τις πιο διαδεδομένες μορφές της, σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι η λογική της «απλήρωτης πρακτικής άσκησης» (unpaid internship), κατά την οποία ο εργαζόμενος-η, συνήθως νέος-α, συμφωνεί να παρέχει εργασία τζάμπα, σε αντάλλαγμα με την υποτιθέμενη «εμπειρία» που θα κερδίσει, η οποία θα αποτελεί βοήθημα στην αγορά εργασίας στο μέλλον.
Ουσιαστικά πρόκειται για μια έντονη υποτίμηση της αξίας της εργασίας, και μάλιστα ανθρώπων που συνήθως έχουν αποφοιτήσει πρόσφατα, είναι δηλαδή εφοδιασμένοι με τις πιο σύγχρονες εκδοχές της -εν γένει πολύ απαιτητικής και κατά κύριο λόγο υψηλότατης ποιότητας- πανεπιστημιακής αρχιτεκτονικής εκπαίδευσης. Δεν είναι τίποτα άλλο από μια έκφραση εργοδοτικής αυθαιρεσίας, η οποία έχει αναχθεί σε κοινό τόπο λόγο της διάδοσής της και της αδυναμίας ανάπτυξης αντιστάσεων σε αυτή.
Εντούτοις το ίντερνετ και οι σύγχρονες μορφές κοινωνικής δικτύωσης μπορούν ίσως να συμβάλλουν στην καταπολέμηση του προβλήματος, μέσω της ανάδειξης και καταγγελίας του, καθώς και της γενικότερης ενημέρωσης γύρω από τα δικαιώματα των εργαζόμενων, συμπεριλαμβανομένων των αρχιτεκτόνων/ισσών.
Κάτι τέτοιο επιχειρεί ο λογαριασμός στο Instagram «Archishame», με έναν ομολογουμένως πρωτότυπο τρόπο: ουσιαστικά αποτελεί έναν χώρο ανάρτησης εικόνων από ηλεκτρονικά μηνύματα αρχιτεκτονικών γραφείων ανά τον κόσμο, μέσω των οποίων προσφέρονται θέσεις απλήρωτων πρακτικών ασκήσεων. Σε αυτά μάλιστα μπορούμε να συναντήσουμε και ακραίες περιπτώσεις όπου αναφέρονται υπεράνθρωπα ωράρια, είτε συνθήκες όπου οι θέσεις απλήρωτων πρακτικάριων είναι υπερπολλαπλάσιες των κανονικών εργαζόμενων.
Βεβαίως η χώρα μας, στην οποία η εργοδοτική αυθαιρεσία είναι πολύμορφη και ιδιαίτερα ευρηματική (π.χ. δουλειά με μπλοκάκι σε συνθήκες απόλυτα εξαρτημένης εργασίας) και διαδεδομένη, δεν θα μπορούσε μην εκπροσωπείται, και μάλιστα από ευρύτατα γνωστά γραφεία.
Το ακόλουθο άρθρο, στο οποίο γίνεται μια ευρύτερη παρουσίαση ζητήματος, αποτελεί μετάφραση και αναδημοσίευση από το ηλεκτρονικό περιοδικό Architizer:
Η ασχημότερη συνήθεια της αρχιτεκτονικής: απλήρωτες πρακτικές ασκήσεις
του Paul Keskeys
«Οι απλήρωτες πρακτικές ασκήσεις στην αρχιτεκτονική είναι παράνομες και υπηρετούν ξεκάθαρα την προστασία και αποκλειστικότητα ενός ελιτίστικου στάτους της πρωτοπορίας, υπονομεύοντας ταυτόχρονα τις αξίες τις οποίες η αρχιτεκτονική επιδιώκει να αντιπροσωπεύσει και να υποστηρίξει.»
Μια καταιγίδα προετοιμάζεται γύρω από το θέμα των απλήρωτων πρακτικών ασκήσεων, και ο ιδρυτής του Young Architect Michael Riscica ανοίγει τον δρόμο. Τα λόγια του που παρατίθενται παραπάνω, αναφέρονται σε ένα κεντρικό ζήτημα που εμποδίζει το επάγγελμα από το να ακολουθήσει ένα υγιέστερο και πιο επιτυχημένο μέλλον. Πολλές εταιρείες συνεχίζουν να προσφέρουν θέσεις χωρίς μισθό, διαιωνίζοντας στο επάγγελμα έναν φαύλο κύκλο ελιτισμού.
Αυτοί που υποστηρίζουν τις απλήρωτες πρακτικές ασκήσεις χρησιμοποιούν το επιχείρημα ότι προσφέρουν την αξία της εργασιακής εμπειρίας αντί του μισθού, όμως είναι αποδεδειγμένο ότι οι πληρωμένες πρακτικές ασκήσεις οδηγούν συχνότερα σε προσφορά εργασιακής θέσης από τις αντίστοιχες απλήρωτες. Αυτό το αδύναμο επιχείρημα επίσης αγνοεί ένα βασικό σημείο: Μόνο αυτοί/ες που διαθέτουν την οικονομική δυνατότητα να δουλέψουν χωρίς πληρωμή για τρεις μήνες ή και παραπάνω, είναι σε θέση να πάρουν απλήρωτες θέσεις εργασίας.
Κλείνοντας την πόρτα στους/ις λιγότερο ευκατάστατους/ες, αυτές οι εταιρείες εμποδίζουν εκατομμύρια ταλαντούχους/ες σχεδιαστές/τριες να κερδίσουν την εμπειρία που χρειάζονται για να ξεκινήσουν την επαγγελματική και δίκαια πληρωμένη σταδιοδρομία τους.
Ερωτήσεις γύρω από τη λογική μέσω της οποίας εταιρείες προσλαμβάνουν απλήρωτους/ες εργαζόμενους/ες για να δουλέψουν σε αμειβόμενα έργα τίθενται εδώ και καιρό. Αν οι αναθέσεις προκύπτουν με ρυθμούς που απαιτούν περισσότερους πόρους από μια εταιρεία, τότε είναι σίγουρο ότι αυτή δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να πληρώσει το προσωπικό που υλοποιεί όσα ζητούν αυτές οι αναθέσεις; Ο Riscica και άλλοι υποστηρίζουν ότι, εάν μια εταιρεία δεν έχει το εισόδημα να χρηματοδοτήσει πληρωμένες πρακτικές, θα πρέπει, πριν προσλάβει περισσότερο προσωπικό, να κοιτάξει να διορθώσει την επιχειρηματική στρατηγική της και τα προβλήματα ρευστότητάς της.
Σε κάθε περίπτωση, οι απλήρωτες πρακτικές ασκήσεις είναι μια μάστιγα για τον κλάδο που αρνείται να εξαφανιστεί. Υπάρχει αυτή τη στιγμή μια ευρεία συμφωνία στο ότι όλοι/ες θα πρέπει να πληρώνονται για την εργασία τους το δίκαιο αντίτιμο του επιπέδου της εμπειρίας τους. Εντούτοις, κάποιοι διευθυντές εταιρειών δεν δέχονται αυτή την κατάσταση. Συνεχίζουν να επιχειρηματολογούν ότι η απόκτηση επαγγελματικής εμπειρίας αποτελεί προνόμιο για το οποίο οι φοιτητές/τριες θα πρέπει να είναι ευγνώμονες, απαιτώντας έτσι να θυσιαστούν για τον συγκεκριμένο σκοπό. Παρά τα συσσωρευμένα επιχειρήματα ενάντια σε αυτή τη λογική, κάποιοι αρχιτέκτονες συνεχίζουν να μην θέλουν να πληρώσουν για τους πρακτικάριους ούτε τον κατώτατο μισθό.
Πλέον άνθρωποι ανά τον κλάδο σηκώνονται και καταγράφουν. Ο λογαριασμός του Instagram με την ονομασία «Archishame» συγκεντρώνει την προσοχή αναρτώντας εικόνες από ηλεκτρονική αλληλογραφία εταιρειών, στην οποία προσφέρουν απλήρωτες θέσεις σε φοιτητές/τριες και πρόσφατα απόφοιτους/ες. Ο λογαριασμός κερδίζει ακόλουθους/ες κάθε μέρα, και πολλά σχόλια δείχνουν μια ισχυρή επιθυμία για αλλαγή.
«Έτσι θέλουμε να είναι το επάγγελμά μας; Δεν είμαστε εμείς αυτό. Αυτό δεν είναι η εικόνα που θέλουμε να παρουσιάζουμε», σχολίασε η Inés Hemmings από το What Architecture School Does Not Teach You (Αυτό Που Δεν Σου Μαθαίνει Η Σχολή Αρχιτεκτονικής). «Κάθε φοιτητής/τρια που βγαίνει από το πανεπιστήμιο έχει το βασικό ανθρώπινο δικαίωμα να πληρώνεται και να αντιμετωπίζεται δίκαια από τον εργοδότη του/της. Πραγματικά ελπίζω ολοένα και περισσότεροι απόφοιτοι/ες να ξυπνήσουν, να ξεσηκωθούν συλλογικά ενάντια σε αυτή την κακομεταχείριση και να αλλάξουν αυτή την κατάσταση.»
Ένας λόγος πίσω από αυτή την συνεχιζόμενη αδικία είναι η λανθασμένη αντίληψη παλιότερων επαγγελματιών για τις νέες γενιές. Οι νέοι αρχιτέκτονες/ισσες συνήθως αντιμετωπίζονται σωρηδόν από τις εταιρείες ως άπειροι/ες, με ακατέργαστες ικανότητες που χρειάζονται διαρκές ακόνισμα. Δίνουν έμφαση στην έλλειψη ικανής εμπειρίας στην διαχείριση, καθώς και κατασκευαστικών γνώσεων. Αυτό βεβαίως και ισχύει σε κάποιο βαθμό, δεν είναι όμως δικαιολογία για προσφορά θέσεων απλήρωτων πρακτικών ασκήσεων. Η νέα γενιά αρχιτεκτόνων/ισσών έχει πολύ περισσότερα να προσφέρει από όσα συνειδητοποιούν αυτές οι εταιρείες.
Οι νέοι/ες απόφοιτοι/ες έχουν ένα επίπεδο τεχνογνωσίας το οποίο ξεπερνά σχεδόν κάθε αρχιτέκτονα/ισσα που ήρθε πριν από αυτούς/ες. Αυτές οι ικανότητες, που συχνά περιλαμβάνουν υψηλή τρισδιάστατη μοντελοποίηση, γνώση BIM (Building Information Modeling – Μοντέλο Δομικών Πληροφοριών – Σ.τ.Μ.), έως και γνώσεις προγραμματισμού, τους προσφέρουν υπερμεγέθη αξία παρά τη σχετική απειρία επαγγελματικής πρακτικής.
Πέραν αυτού, οι έμφυτες ποιότητες των φοιτητών/τριών αρχιτεκτονικής παραμένουν ξεκάθαρες. Όπως πολύ καλά ξέρουν οι προηγούμενες γενιές, η επιμονή και η σκληρή δουλειά που απαιτείται για να βγάλει κανείς τη σχολή αρχιτεκτονικής είναι αξιοσημείωτη. Ακόμα μεγαλύτερη πρόκληση αποτελούν οι εξετάσεις για την άδεια άσκησης επαγγέλματος ή του διεθνούς της αντίστοιχου. Το να γίνει κανείς/μια αρχιτέκτονας/ισσα δεν γίνεται πιο εύκολο, αντιθέτως η αυστηρότητα με την οποία εξετάζονται οι φερέλπιδες επαγγελματίες φτάνει σε νέα επίπεδα. Αυτό είναι καλό για τους επαγγελματίες: σημαίνει ότι θα προκύψει μια νέα γενιά υψηλής ποιότητας αρχιτεκτόνων/ισσών. Η αξία τους θα πρέπει να αναγνωρίζεται καλύτερα.
Τα καλά νέα για τους/ις νέους/ες αρχιτέκτονες/ισσες είναι τα εξής: λόγω του ίντερνετ, δεν έχει υπάρξει ποτέ πριν μεγαλύτερη επίγνωση των εργασιακών δικαιωμάτων, καθώς και μια έμφυτη διάθεση για ακτιβισμό στο αρχιτεκτονικό επάγγελμα. Τα κοινωνικά δίκτυα δίνουν τη δυνατότητα σε νέους/ες αρχιτέκτονες/ισσες να ακουστούν, εκφράζοντας τις απόψεις τους για το μέλλον του επαγγέλματος και αναδεικνύοντας την εργοδοτική κακομεταχείρηση.
Πλατφόρμες όπως το «Archishame» μπορεί να εμφανίζονται αρνητικές επιφανειακά, αν όμως προκαλέσουν αλλαγές η μακροχρόνια επίδρασή τους θα είναι αναμφίβολα θετική. Οι «ντροπιαστικές» αναρτήσεις έχουν πυροδοτήσει πολυάριθμες συζητήσεις γύρω από το θέμα της πληρωμής, με τα πράγματα να γίνονται καρά καιρούς πολύ θερμά. Έχοντας πει αυτό, εάν αυτό που χρειάζεται για να απαλλάξουμε τον κλάδο από τις απλήρωτες πρακτικές ασκήσεις μια και καλή, είναι ένα επιχείρημα, τότε αυτό που λέω είναι «ας έρθει».
Αριστερή Κίνηση Εργαζόμενων Αρχιτεκτόνων 