«Μεγάλος Περίπατος», εξευγενισμός και τουριστικοποίηση του κέντρου της Αθήνας

Η συνάντηση του Δ.Σ. του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ με τον δήμαρχο Κ. Μπακογιάννη

Μάνος Σκούφογλου, αρχιτέκτονας-πολεοδόμος, μέλος του Δ.Σ. του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ με την Αριστερή Κίνηση Εργαζόμενων Αρχιτεκτόνων

Στο ακόλουθο άρθρο γίνεται μια ενημέρωση για τα όσα ειπώθηκαν στη συνεδρίαση του διοικητικού συμβουλίου του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ της 26ης Μαΐου. Αυτή είχε θέμα τις αλλαγές που προωθούνται στο κέντρο της Αθήνας και διενεργήθηκε με την παρουσία του δημάρχου Κώστα Μπακογιάννη. Όπως φαίνεται και στο κείμενο, η συζήτηση που έγινε είναι ενδεικτική της στάσης της δημοτικής αρχής και των στοχεύσεών της.

Την Τρίτη 26 Μαΐου το Δ.Σ. του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ συνεδρίασε διαδικτυακά παρουσία του Δημάρχου Αθηναίων Κώστα Μπακογιάννη. Αρχικά, ο Κώστας Μπακογιάννης έκανε μια σύντομη παρουσίαση του έργου του «Μεγάλου Περιπάτου» στο κέντρο της Αθήνας, που πρόκειται να περιλάβει την πεζοδρόμηση δρόμων (Αθηνάς, Ερμού, Μητροπόλεως, Ηρώδου Αττικού, Βασιλίσσης Όλγας), τη διαπλάτυνση πεζοδρομίων σε άλλους (Πανεπιστημίου, Φιλελλήνων), τον ποδηλατόδρομο της Πανεπιστημίου και την πύκνωση των γραμμών λεωφορείων, σύμφωνα με τις μέχρι τώρα εξαγγελίες.

Έπειτα, ο λόγος δόθηκε στα μέλη του Δ.Σ. για παρεμβάσεις ή ερωτήσεις, στις οποίες ο Κώστας Μπακογιάννης απαντούσε κάθε λίγες τοποθετήσεις. Ο ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ δεν έχει τοποθετηθεί ακόμα για το σχέδιο, το οποίο άλλωστε είναι προς το παρόν αρκετά αόριστο, ούτε και κλήθηκε να πάρει απόφαση στη συγκεκριμένη συνεδρίαση. Οι τοποθετήσεις των μελών του Δ.Σ., όπως είναι φυσικό, ήταν διαφορετικές μεταξύ τους και κυμάνθηκαν από την αποδοχή του σχεδίου με επιμέρους επιφυλάξεις, κυρίως διαδικαστικού χαρακτήρα, έως τον σκεπτικισμό, παρότι η μόνη παράταξη που δήλωσε ανοιχτά ότι είναι επικριτική προς το σχέδιο ήταν η Αριστερή Κίνηση Εργαζόμενων Αρχιτεκτόνων. Άλλωστε, η πλειοψηφία των μελών του Δ.Σ. ανήκει σε παρατάξεις που συνδέονται πολιτικά με τις δημοτικές παρατάξεις που υπερψήφισαν το σχέδιο (ΝΔ, ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ).

Αρκετά μέλη του Δ.Σ. δήλωσαν την ανησυχία τους για την ασαφή διαδικασία υλοποίησης του σχεδιασμού και συγκεκριμένα για το ότι, κανονικά και σύμφωνα με τον νόμο, ένα τέτοιο έργο υπερτοπικής σημασίας θα απαιτούσε συνολικό αρχιτεκτονικό διαγωνισμό από την αρχή, πράγμα το οποίο δεν έγινε. Έγινε ακόμα η κριτική ότι το σχέδιο είναι συρραφή παλιότερων μελετών.

Στα θέματα αυτό ο Κώστας Μπακογιάννης απάντησε ότι οι προβλεπόμενες διαδικασίες και στάδια του σχεδιασμού θα περιλάβουν τα εξής:

• Την κυκλοφοριακή μελέτη που έχει ανατεθεί με προγραμματική σύμβαση στο ΕΜΠ
• Το Ειδικό Χωρικό Σχέδιο (ΕΧΣ) το οποίο επεξεργάζεται «ομάδα χωροτακτών» και θα τεθεί σε διαβούλευση το καλοκαίρι
• Το Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας στη φάση Β1 του σχεδίου
• Μελέτη επιχειρηματικότητας και μελέτη marketing-τουρισμού
• Προσωρινή διευθέτηση των κυκλοφοριακών ρυθμίσεων, με πρόχειρες διαμορφώσεις των οδοστρωμάτων (βαψίματα) και, εφόσον αυτές αποδειχτούν λειτουργικές, προκήρυξη αρχιτεκτονικών διαγωνισμών για κάθε επιμέρους ενότητα

Όσον αφορά την προκήρυξη αρχικού διαγωνισμού για το σύνολο του κέντρου, ο Δήμαρχος κατέστησε σαφές ότι κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να γίνει, γιατί σε τέτοια περίπτωση το έργο θα καθυστερήσει και δεν θα πραγματοποιηθεί εντός της θητείας του. Θεωρεί, άλλωστε, ότι το σχέδιο ενσωματώνει ιδέες από διαγωνισμούς που έχουν γίνει στο παρελθόν (πχ. Βασιλίσσης Όλγας).

Η Αριστερή Κίνηση Εργαζόμενων Αρχιτεκτόνων έθεσε στον Κώστα Μπακογιάννη τα εξής θέματα:

• Ο σκεπτικισμός των συναδέλφων για τις διαδικασίες του σχεδιασμού είναι δικαιολογημένος από την πρόσφατη εμπειρία της Ομόνοιας, στην οποία η ανάπλαση έγινε με μια απλή άδεια δαπεδόστρωσης, πράγμα που δεν είναι άσχετο με το εξαιρετικά αμφίβολης ποιότητας αποτέλεσμα.
• Η αναφορά του Δημάρχου στο ότι ο κορονοϊός λειτουργεί ως «επιταχυντής» του Μεγάλου Περιπάτου, αφού με τη σχετική ΚΥΑ απαγορεύεται η κυκλοφορία οχημάτων στο κέντρο της Αθήνας για 6 μήνες, δίνει την αλγεινή εντύπωση ότι γίνεται επίκληση υγειονομικών λόγων για την προώθηση χωρικών και πολιτικών σχεδιασμών. Είναι άλλωστε ιδιαίτερα υποκριτικό να απαγορεύεται η κυκλοφορία οχημάτων τη στιγμή που το κέντρο θα είναι γεμάτο τουρίστες οι οποίοι θα φτάνουν στη χώρα χωρίς κανέναν υγειονομικό έλεγχο – αυτό βέβαια είναι απόφαση της κυβέρνησης και όχι του Δήμου, αλλά δεν είναι μυστικό ότι κυβέρνηση και Δήμος ανήκουν στην ίδια παράταξη.
• Τα σχετικά δημοσιεύματα, οι δηλώσεις του δημάρχου, η απόφαση της κυβέρνησης για την ανεξέλεγκτη επέκταση των τραπεζοκαθισμάτων για να βγουν τα σπασμένα του ιού κλπ, κάνουν μάλλον προφανές ότι η σχεδιαζόμενη ανάπλαση είναι αποκλειστικά προσανατολισμένη στον τουρισμό, την αναψυχή και τις συνοδές χρήσεις. Σε ένα τέτοιο τουριστικό «θεματικό πάρκο» είναι αδύνατο να επιβιώσουν χρήσεις όπως η βιοτεχνία, τα σιδεράδικα, το εμπόριο εργαλείων, το εμπόριο τροφίμων για λαϊκή κατανάλωση, χρήσεις, δηλαδή, οι οποίες είναι αναπόσπαστο τμήμα της ταυτότητας του κέντρου και απευθύνονται στους κατοίκους και όχι στους τουρίστες ή τους επισκέπτες. Εξάλλου, ο τουρισμός είναι κλάδος εξαιρετικά ευάλωτος στις αλλαγές της οικονομικής συγκυρίας, επομένως μια ανάπτυξη βασισμένη αποκλειστικά σε αυτόν έχει αμφίβολο μέλλον και από οικονομική άποψη. Υπάρχει κάποιο σχέδιο για έλεγχο των χρήσεων;
• Μια ανεξέλεγκτη άνοδος των τιμών της γης και των ακινήτων λόγω της ανάπλασης και της τουριστικοποίησης δεν θα έδιωχνε μόνο συγκεκριμένες χρήσεις, αλλά και συγκεκριμένα κοινωνικά στρώματα από την περιοχή, τους φτωχότερους, τις χαμηλές κοινωνικές τάξεις, τους μετανάστες και τις μετανάστριες, τους αστέγους. Ένα αποστειρωμένο και εξευγενισμένο κέντρο θα ήταν ένα κέντρο για τις ανώτερες κοινωνικές τάξεις. Υπάρχει κάποια σκέψη για τον έλεγχο των τιμών;
• Ελπίζουμε ότι η ανάπλαση δεν θα είναι η αφορμή για να εφαρμόσει ο Δήμαρχος τις γνωστές προσωπικές του απόψεις για περιορισμό των διαδηλώσεων στα πεζοδρόμια ή σε μια λωρίδα του δρόμου. Εάν ο Δήμαρχος θέλει διάλογο, όπως διακηρύττει, οφείλει πρώτα από όλα να ακούει τους δρόμους.

Ο Κώστας Μπακογιάννης απάντησε ότι στην περίπτωση της πλατείας Ομονοίας η κατάσταση ήταν έκτακτη, διότι η πλατεία ήταν κλειστή για έναν χρόνο και έπρεπε να γίνει κάτι γρήγορα. Ο σχεδιασμός της περιόδου των Ολυμπιακών Αγώνων είχε απαξιωθεί στη συνείδηση των πολιτών, αν και το έργο δεν είχε ποτέ υλοποιηθεί πλήρως. Ο σημερινός σχεδιασμός συνδυάζει, κατά τη γνώμη του, τη λειτουργικότητα με τη νοσταλγία για την παλιά Ομόνοια. Πάντως, επανέλαβε με έμφαση ότι τέτοια διαδικασία δεν πρόκειται να επαναληφθεί.

Σε ό,τι αφορά τον ιό, ο Κώστας Μπακογιάννης ανέφερε ότι η Αθήνα κάνει απλώς ό,τι κάνουν και άλλες μεγάλες πρωτεύτουσες, όπως το Μιλάνο, το Λονδίνο, η Νέα Υόρκη, το Μέξικο Σίτυ και η Μπογκοτά.

Όσον αφορά τις χρήσεις στο κέντρο, ο Κώστας Μπακογιάννης είπε ότι ο στόχος δεν είναι μια τουριστική Disneyland, ούτε ένα αποστειρωμένο κέντρο, αλλά οι μικτές χρήσεις. Ανέφερε πως έχει μιλήσει με τους επιχερηματίες βαριών εμπορευμάτων στο κέντρο και διαβεβαίωσε ότι η τροφοδοσία των καταστημάτων τους θα μπορεί να γίνεται κανονικά. Αντίστοιχα, δήλωσε ότι στόχος δεν είναι ο «εξευγενισμός» του κέντρου, και για αυτό την δημοτική αρχή την απασχολεί το ενδεχόμενο της ανόδου των τιμών. Υπάρχει η σκέψη για κάθετο περιορισμό του AirBnB σε περιοχές όπου οι συγκεντρώσεις είναι μεγάλες και για απαγόρευση των τραπεζοκαθισμάτων από συγκεκριμένους δρόμους, αν χρειαστεί.

Ως τεκμήριο της αρτιότητας του σχεδίου, ο Δήμαρχος ανέφερε επανειλημμένα τη διακομματική συναίνεση που απέσπασε στο δημοτικό συμβούλιο αλλά και τη συνέχεια με το έργο της Ανάπλασης ΑΕ, που θεσπίστηκε από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και κληρονόμησε η κυβέρνηση της ΝΔ.

Για τις διαδηλώσεις, ο Κώστας Μπακογιάννης δεν έδωσε καμία απάντηση.

Από τις απαντήσεις του Κώστα Μπακογιάννη έγινε σαφές ότι οι ενστάσεις της Αριστερής Κίνησης Εργαζόμενων Αρχιτεκτόνων κάθε άλλο παρά αβάσιμες είναι. Η απολογητική διάθεση για τη διαδικασία στην πλατεία Ομονοίας δείχνει την πίεση που δέχτηκε η δημοτική αρχή, η οποία αισθάνθηκε ότι δικαιούται να παρακάμπτει τα πάντα στο όνομα μιας επείγουσας κατάστασης. Ακόμα και αν ο Δήμαρχος σήμερα υπόσχεται ότι αυτό δεν θα ξανασυμβεί, οι απαντήσεις του σε ότι αφορά τη διαδικασία του σχεδιασμού του Μεγάλου Περιπάτου δείχνουν ότι θα είναι μια διαδικασία fast track. Η συνάντηση με φορείς όπως ο ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ αποσκοπεί στην απόσπαση της συναίνεσής τους, όπως συνέβη με τον ΣΕΤΕ ή τον Εμπορικό Σύλλογο Αθηνών, και όχι στην αναζήτηση συμβούλων, όπως ίσως ελπίζουν οι συνάδελφοι των θεσμικών παρατάξεων του Δ.Σ..

Σε ό,τι αφορά τη διατήρηση των μικτών χρήσεων και την προστασία των πιο αδύναμων κοινωνικών ομάδων από την εκδίωξη, ο Κώστας Μπακογιάννης δεν ανέφερε κανένα συγκεκριμένο μέτρο, πέραν κάποιων αόριστων επιμέρους σκέψεων. Η τροφοδοσία των καταστημάτων με βαριά εμπορεύματα, εργαλεία, σίδερα κλπ, πχ, δεν εξασφαλίζει τίποτα, τη στιγμή που η άνοδος των τιμών λόγω της εξάπλωσης αποδοτικότερων χρήσεων ψυχαγωγίας θα παραγκωνίζει τις παλιότερες χρήσεις. Ούτε πρόκειται οι τιμές να συγκρατηθούν από πιθανά πλαφόν στο Airbnb ή τα τραπεζοκαθίσματα, για τα οποία άλλωστε δεν υπάρχει και καμία συγκεκριμένη δέσμευση. Το πώς λειτουργεί η αγορά ο Δήμαρχος σίγουρα το γνωρίζει.

Οι διαβεβαιώσεις ότι το κέντρο δεν θα γίνει μια εξευγενισμένη και αποστειρωμένη τουριστική Disneyland δεν λένε τίποτα, πέραν του ότι ο Δήμος έχει συναίσθηση του πού οδηγούνται τα πράγματα. Είναι πολύ δύσκολο, άλλωστε, να πείσει η δημοτική αρχή ότι αυτός δεν είναι και ο στόχος της, τη στιγμή που σπεύδει να κάνει μελέτες επιχειρηματικότητας, marketing και τουρισμού, και την στιγμή που και μόνο η εξαγγελία και η «προσωρινή» εφαρμογή πεζοδρομήσεων και κυκλοφοριακών ρυθμίσεων μπορούν να έχουν μη αντιστρεπτές επιπτώσεις στις χρήσεις γης. Δεν είναι καθόλου άσχετη με όλα αυτά και η προσπάθεια του ΥΠΕΝ να καταργήσει το όριο των 100 κλινών για τα ξενοδοχεία στην γενική κατοικία του κέντρου, την οποία απέσυρε από το περιβαλλοντικό νομοσχέδιο εν μέσω αντιδράσεων, υποσχόμενο να την ξαναφέρει μαζί με άλλες πολεοδομικές ρυθμίσεις. Ο δήμαρχος δήλωσε αντίθετος με αυτό, μένει να δούμε αν θα πάρει κάποια επίσημη και έμπρακτη θέση ενάντια στις εξαγγελίες του Υπουργού Περιβάλλοντος. Τέλος, οι κάκιστης ποιότητας τρισδιάστατες εικόνες που δημοσιοποιήθηκαν για να διαφημίσουν το σχέδιο του Μεγάλου Περιπάτου είναι επίσης ενδεικτικές του οράματος για ένα κέντρο αποκλειστικά αφιερωμένο στην ψυχαγωγία και τον τουρισμό.

Ως ΑΚΕΑ, δεν είμαστε φυσικά εναντίον του περιορισμού της κυκλοφορίας των αυτοκινήτων και των πεζοδρομήσεων γενικά. Είμαστε όμως ενάντια σε ένα κέντρο σχεδιασμένο για τα ανώτερα εισοδηματικά στρώματα, προσηλωμένο αποκλειστικά στον τουρισμό και την αναψυχή, με δημόσιους χώρους παραδομένους στην κερδοφορία ιδιωτικών επιχειρήσεων, ιδεολογικά και αισθητικά αποστειρωμένο.