Το Μητρώο Τεχνικών Έργων και η βίαιη αναδιάρθρωση του κλάδου των μηχανικών

Κώστας Βουρεκάς

Καθώς οι μηχανικοί βαδίζουν αμέριμνοι προς τις εκλογές του ΤΕΕ το Νοέμβρη, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ με σχέδιο νόμου που βρίσκεται στη διαβούλευση, ξεδιπλώνει το πιο κρίσιμο στάδιο του σχεδίου διάλυσης των επαγγελματικών τους δικαιωμάτων και βίαιης αναδιάρθρωσης του κλάδου. Το Μητρώο Τεχνικών Έργων με την επέκταση του τρόπου με τον οποίο γίνονται τα δημόσια έργα και στα ιδιωτικά, χωρίζει τους μηχανικούς σε κάστες ανάλογα με την τάξη του πτυχίου, επιφυλάσσοντας την χειρότερη μοίρα για τους νεότερους και όσους/ες δεν έχουν πάρει ακόμα το πτυχίο τους.

Το ίδιο το ΤΕΕ μεταλλάσσει το ρόλο του προσαρμοζόμενο στη νέα κατάσταση. Όπως αναδεικνύεται και στο νέο νομοσχέδιο, ο ρόλος του θα απέχει πολύ από την υπεράσπιση μιας διαταξικής ενότητας στο έδαφος των υποτιθέμενων κοινών συμφερόντων του «κλάδου». Μετατρέπεται πλέον σε φροντιστή, εξεταστή, πιστοποιητή και επιτηρητή της διάλυσης των δικαιωμάτων των μελών του και μάλιστα με το αζημίωτο.

Η διάλυση των επαγγελματικών δικαιωμάτων επηρεάζει και τα εργασιακά. Αν με την έννοια των εργασιακών δικαιωμάτων εννοούμε τις αποδοχές και τους όρους της μισθωτής (τυπικά ή άτυπα) εργασίας και με τον όρο επαγγελματικά το δικαίωμα πρόσβασης σε νομοθετικά ρυθμιζόμενες δραστηριότητες, η απώλεια των τελευταίων συνεπάγεται μεταξύ άλλων και την επιδείνωση της διαπραγματευτικής δύναμης του εργαζόμενου και στη μισθωτή σχέση.

Οι κατευθύνσεις των μνημονίων

Η διάλυση των επαγγελματικών δικαιωμάτων των μηχανικών μέσω της διαδικασίας του λεγόμενου «ανοίγματος των κλειστών επαγγελμάτων» αποτελεί διαχρονικό στόχο των διαδοχικών μνημονίων ανεξάρτητα από τα κόμματα που κυβερνούσαν. Ήδη από το πρώτο μνημόνιο της κυβέρνησης Παπανδρέου (ΦΕΚ Α’65/2010), ορίζεται ότι «η κυβέρνηση θα προτείνει νομοθεσία για την άρση των περιορισμών σε κλειστά επαγγέλματα συμπεριλαμβανομένων των αρχιτεκτόνων και μηχανικών σχετικά με την ελάχιστη αμοιβή» Η κατάργηση των ελάχιστων αμοιβών έγινε πράξη με τον ν.3919/2011, οδηγώντας στο πλαίσιο της μείωσης του επαγγελματικού αντικειμένου σε μείωση των αμοιβών, μεγάλες εκπτώσεις και σε πολλές περιπτώσεις πτώση της ποιότητας των έργων.

Στο πλαίσιο του δεύτερου μνημόνιου (ΦΕΚ  Α’28/2012), και στο ειδικότερο πλαίσιο του στόχου «αναθεώρηση των περιορισμών στις δραστηριότητες των νομικά κατοχυρωμένων επαγγελμάτων», ορίζεται ότι «η κυβέρνηση παρουσιάζει τα αποτελέσματα ελέγχου των κανονισμών των επαγγελμάτων προκειμένου να αξιολογηθεί η αιτιολόγηση και η αναλογικότητα των απαιτήσεων που περιορίζουν κάποιες δραστηριότητες σε παρόχους με συγκεκριμένα επαγγελματικά προσόντα» και ότι «τροποποιεί τις αδικαιολόγητες ή δυσανάλογες απαιτήσεις που περιορίζουν κάποιες δραστηριότητες σε παρόχους με συγκεκριμένα επαγγελματικά προσόντα, ξεκινώντας από τα βασικά κατοχυρωμένα επαγγέλματα».

Στο πλαίσιο της 4^ης Αξιολόγησης του δεύτερου μνημόνιου (κυβέρνηση Σαμαρά) ορίζεται ότι «για να διασφαλιστεί ότι οι περιορισμοί στην άσκηση δραστηριοτήτων των μηχανικών, αρχιτεκτόνων, γεωλόγων και τοπογράφων είναι δικαιολογημένες και αναλογικές, η Κυβέρνηση ακολουθώντας τη γνώμη της Ελληνικής Επιτροπής Ανταγωνισμού, εκδίδει νομοθεσία για να τροποποιήσει μη αιτιολογημένες ή δυσανάλογες απαιτήσεις περιορισμών δραστηριοτήτων σε συγκεκριμένα επαγγέλματα.» Στην σχετική έκθεση της Κομισιόν ο στόχος διατυπώνεται ξεκάθαρα: «Στα τέλη της δεκαετίας του 2000, τα κλειστά επαγγέλματα στην Ελλάδα ήταν από τις μείζονες πηγές μεγάλων προσόδων και οικονομικής αναποτελεσματικότητας. Οι ρυθμίσεις στις υπηρεσίες των επαγγελματιών ήταν από τις αυστηρότερες ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ και του ΟΟΣΑ. Αυτό στρέβλωνε τον ανταγωνισμό, διατηρούσε το μικρό μέγεθος των εταιρειών και περιόριζε την καινοτομία». Στην γλώσσα των τροϊκανών «πρόσοδος» θεωρείται κάθε μορφή κέρδους που προέρχεται από την ανελαστικότητα της προσφοράς, η οποία στρεβλώνει τον ανταγωνισμό, όπως η ίδια η ύπαρξη νομοθετικά ρυθμιζόμενων επαγγελμάτων.

Στο τρίτο μνημόνιο της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ (ΦΕΚ Α’94/2015) ορίζεται ότι «όσον αφορά τα νομοθετικά κατοχυρωμένα επαγγέλματα, προκειμένου να αποφευχθούν αδικαιολόγητοι και δυσανάλογοι περιορισμοί, η κυβέρνηση θα υποβάλει, έως τον Οκτώβριο του 2015, το προεδρικό διάταγμα σχετικά με τις αποκλειστικές δραστηριότητες των πολιτικών μηχανικών και των συναφών επαγγελμάτων (βασικό παραδοτέο) και θα εγκρίνει τις συστάσεις εξωτερικού συμβούλου έως τον Δεκέμβριο του 2015 (βασικό παραδοτέο) και τις συστάσεις της διυπουργικής επιτροπής, με βάση άλλες πρόσφατες εκθέσεις έως τον Φεβρουάριο του 2016.»

Ο πολυνόμος

Στην υποπαράγραφο ΙΓ12 του πολυνόμου 4254/14, ο οποίος ενσωμάτωνε στη νομοθεσία διάφορα μνημονιακά προαπαιτούμενα, καταργείται ο νόμος ο οποίος από το 1930 ρύθμιζε τα δικαιώματα αρχιτεκτόνων, πολιτικών μηχανικών και τοπογράφων και αναγνωρίζεται ρητά το δικαίωμα άσκησης του επαγγέλματος που επιβάλει η Οδηγία 26/2006/ΕΚ, δηλαδή στους απόφοιτους τριετών κύκλων σπουδών του εξωτερικού. Παράλληλα προετοιμάζεται η απόσπαση των επαγγελματικών δικαιωμάτων από το πτυχίο καθώς γίνεται λόγος για «επιμέρους πτυχές των επαγγελματικών δραστηριοτήτων», απονομή δικαιωμάτων με βάση «ειδικότερα προσόντα πέραν του βασικού κύκλου σπουδών», «επίπεδα επαγγελματικής δραστηριότητας» και «περιορισμοί ως προς τη δυνατότητα συγκεκριμένης επαγγελματικής δραστηριότητας» αποκλειστικά και μόνο σε περιπτώσεις έργων που απαιτούν «ιδιαίτερη επιστημονική και τεχνική κατάρτιση και γνώση για λόγους δημοσίου συμφέροντος και δημόσιας ασφάλειας».

Οι παραπάνω κατευθύνσεις είναι πολύ πιο σαφείς στην γνωμοδότηση 34/2014 της Επιτροπής Ανταγωνισμού (ΦΕΚ Β’176) που προηγήθηκε του πολυνόμου και αναφέρεται στο θεσμικό πλαίσιο που διέπει το επάγγελμα του μηχανικού και γενικά το τεχνικό έργο. Η γενική κατεύθυνση της γνωμοδότησης είναι «η έκδοση ενός νέου (ενιαίου) νόμου […] ο οποίος θα περιγράφει τις κοινές […] επαγγελματικές δραστηριότητες στο πλαίσιο της μελέτης, κατασκευής και επίβλεψης (τόσο ιδιωτικών όσο και δημόσιων) έργων και θα προσδιορίζει τα απαιτούμενα αντικειμενικά επαγγελματικά προσόντα για την πρόσβαση και άσκηση αυτών με βάση την ουσιαστική αξιολόγηση του γνωστικού αντικειμένου που αντιστοιχεί σε επιμέρους πλευρές της μηχανικής […] σε αντιδιαστολή με την ισχύουσα νομοθεσία που παραπέμπει ακόμη σε μεμονωμένους ακαδημαϊκούς τίτλους». Αποκλειστικά δικαιώματα ορίζονται μόνο «κατ’ εξαίρεση» και «με στάθμιση τυχόν υπέρτερου λόγου δημόσιου συμφέροντος». Η γνωμοδότηση της Επιτροπής Ανταγωνισμού βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη μελέτη Αυγητίδη για τις «αποκλειστικές δραστηριότητες συγκεκριμένων νομοθετικά κατοχυρωμένων επαγγελμάτων».

Επί της ουσίας πρόκειται για μία ριζική αλλαγή του σημερινού μοντέλου του οποίου η γενική κατεύθυνση –παρά την διάσπαση των πτυχίων με κατευθύνσεις, ειδικεύσεις, Μεταπτυχιακά Διπλώματα Ειδίκευσης και ειδικά επαγγελματικά δικαιώματα – έχει μία δομή η οποία βασίζεται στο πτυχίο του ενιαίου πενταετούς κύκλου το οποίο αντιστοιχεί στην πρόσβαση σε ένα σύνολο επαγγελματικών δικαιωμάτων. Στη νέα κατάσταση, το επαγγελματικό δικαίωμα δεν θα στηρίζεται στους «ακαδημαϊκούς τίτλους» και τα επαγγελματικά δικαιώματα δεν θα είναι ενιαία αλλά θα χωρίζονται σε «επιμέρους πλευρές της μηχανικής», η πρόσβαση στις οποίες, θα γίνεται με διάφορους τρόπους που θα περιλαμβάνουν και την επαγγελματική εμπειρία. Για τις σημερινές ειδικότητες η κατεύθυνση είναι η περιγραφή του αντικειμένου τους, η καταγραφή των επιμέρους εξειδικεύσεων στις οποίες διακρίνεται και η αποφυγή της θέσπισης αποκλειστικών δραστηριοτήτων.

Στο πλαίσιο του πολυνόμου προδιαγράφτηκε η έκδοση Προεδρικών Διαταγμάτων για τις ειδικότητες, παλιές και νέες, με εισήγηση του ΤΕΕ. Ακολουθώντας τις παραπάνω κατευθύνσεις, οι προτάσεις του ΤΕΕ σε γενικές γραμμές διευρύνουν και δεν περιορίζουν το φάσμα των επαγγελματικών δικαιωμάτων κάθε ειδικότητας. Όμως το φάσμα αυτό στο πλαίσιο του νέου μοντέλου δεν θα είναι τα δικαιώματα στα οποία θα οδηγεί το πτυχίο αλλά το μέγιστο εύρος επαγγελματικών δικαιωμάτων στο οποίο θα μπορεί να φτάσει κάποιος/α μέσω περαιτέρω σπουδών, ειδικεύσεων, καταρτίσεων, σεμιναρίων, πιστοποιήσεων, επαγγελματικής εμπειρίας κ.λπ. Η τελική συνέπεια είναι η κατάργηση ουσιαστικά του πτυχίου και την αποσύνδεσή του από τα επαγγελματικά δικαιώματα, μέσω της μετατροπής του σε ατομικό φάκελο προσόντων.

Στην κατεύθυνση αυτή κεντρικό ρόλο αναμένεται να παίξει η υλοποίηση μίας ακόμη κατεύθυνσης της γνωμοδότησης 34/2014 της Επιτροπής Ανταγωνισμού, η οποία είναι η έκδοση «ενός νέου νόμου που θα άρει τις υφιστάμενες αντινομίες και ασάφειες, κατά τρόπο ενιαίο και συστηματικό για όλα τα δημόσια και ιδιωτικά έργα». Στη γνωμοδότηση αφού διαπιστωθεί ότι η «διαφορά των νομοθετικών πλαισίων ιδιωτικών και δημόσιων τεχνικών έργων δημιουργεί, ουσιαστικά, περαιτέρω σύγχυση στην απονομή επαγγελματικών δικαιωμάτων στους διπλωματούχους μηχανικούς, αποκλεισμούς και διακρίσεις μεταξύ διαφορετικών ειδικοτήτων και εντείνει την ανασφάλεια δικαίου», προτείνεται «η ενοποίηση των διαφορετικών μητρώων βάσει αντικειμενικών κριτηρίων κατόπιν αξιολόγησης του γνωστικού αντικειμένου που αντιστοιχεί σε επιμέρους πλευρές της μηχανικής, με παράλληλη κατάργηση των υφιστάμενων περιορισμών που αφορούν στην εγγραφή σε μεμονωμένα μόνο μητρώα ή/και στην εγγραφή σε μέγιστο επιτρεπόμενο αριθμό υποκατηγοριών εντός του ίδιου μητρώου».

Το Μητρώο Τεχνικών Έργων

Πρόσφατα το ΥΠΥΜΕΔΙ (Σπίρτζης) ανάρτησε στη διαβούλευση το σχέδιο νόμου με τίτλο «Διαδικασίες κεντρικού ελέγχου και διαφάνειας στο σύστημα παραγωγής δημοσίων και ιδιωτικών τεχνικών έργων και υποδομών, δομές στρατηγικού σχεδιασμού δημόσιων υποδομών και λοιπές διατάξεις», το οποίο προωθείται για ψήφιση το επόμενο διάστημα. Με το άρθρο 9 του εν λόγω νομοσχεδίου ιδρύεται το «ηλεκτρονικό μητρώο συντελεστών παραγωγής δημόσιων και ιδιωτικών τεχνικών έργων (ΜΗ.Τ.Ε.)».

Τη διαχείριση του μητρώου φυσικών προσώπων αναλαμβάνει το ΤΕΕ, ενώ η διαχείριση του μητρώου των επιχειρήσεων παραμένει στο ΥΠΥΜΕΔΙ. Η εγγραφή στο μητρώο καθίσταται υποχρεωτική για το σύνολο των απασχολούμενων στον τεχνικό κλάδο και στη μελέτη και στην κατασκευή και στα ιδιωτικά και στα δημόσια έργα. Έτσι στο μητρώο θα συμπεριλαμβάνονται απόφοιτοι ΑΕΙ, απόφοιτοι ΤΕΙ, απόφοιτοι αντίστοιχων σχολών του εξωτερικού, επαγγελματίες εγκαταστάτες και πάροχοι τεχνικών υπηρεσιών, εργατοτεχνικό προσωπικό αλλά και δημόσιοι υπάλληλοι με βασική εξαίρεση όσους/ες έχουν τυπική μισθωτή σχέση στον ιδιωτικό τομέα και το διδακτικό προσωπικό των ΑΕΙ και ΤΕΙ. Όλες οι λεπτομέρειες για τη λειτουργία του μητρώου πρόκειται σύμφωνα με το νομοσχέδιο να καθοριστούν σε δεύτερο χρόνο με την έκδοση σχετικού Προεδρικού Διατάγματος, η έκδοση του οποίου προδιαγράφεται ότι θα γίνει μέσα σε οκτώ μήνες. Όμως μια πολύ καλή εικόνα των κατευθύνσεων λειτουργίας του μητρώου δίνει το προσχέδιο εργασίας με τίτλο «Μητρώα Συντελεστών Τεχνικών Έργων», το οποίο συντάχθηκε από ομάδα εργασίας που συγκρότησε (με ΥΑ) το ΥΠΥΜΕΔΙ με τη «συμβουλευτική συνδρομή» του ΤΕΕ και συμμετοχή στη σχετική διαβούλευση των εργοδοτικών οργανώσεων του κλάδου, λαμβάνοντας υπόψη τον ν.3316/2005 για τα δημόσια έργα και την κοινοτική οδηγία  2014/24/ΕΕ για τις δημόσιες προμήθειες.

Η εν λόγω πρόταση ενώ στην αρχή αναφέρεται ρητά σε μητρώα που αφορούν όχι μόνο τα δημόσια αλλά και τα ιδιωτικά έργα, στην συνέχεια φαίνεται να το ξεχνάει και να ασχολείται μόνο με την αναθεώρηση προς το χειρότερο του νόμου για τα δημόσια έργα. Η επιχειρούμενη επέκταση του τρόπου παραγωγής των δημόσιων έργων σε μελέτη και κατασκευή και στα ιδιωτικά, συνεπάγεται την πλήρη απόσπαση του πτυχίου από τα επαγγελματικά δικαιώματα και στην πραγματικότητα την αντικατάστασή του από ένα εισιτήριο εισόδου σε ένα κύκλο πιστοποιήσεων, μέσω μίας απόλυτης διάσπασης του επαγγελματικού αντικειμένου[1].

Η διάσπαση αυτή γίνεται μέσω των τάξεων του πτυχίου. Σε ότι αφορά τον κλάδο της μελέτης, οι νεοεισερχόμενοι/ες στο επάγγελμα με τη λήψη του πτυχίου δεν θα έχουν κανένα επαγγελματικό δικαίωμα, «εγγράφονται στα μητρώα με δυναμικό μηδέν μονάδων» και αποκτούν την ιδιότητα του «δόκιμου» ή «υποψήφιου» μελετητή. Μετά από τέσσερα χρόνια από τη λήψη του πτυχίου λαμβάνουν το λεγόμενο πτυχίο Α’ τάξης. Αν η ρύθμιση επεκταθεί από τα δημόσια και στα ιδιωτικά έργα όπως επιχειρείται, θα σημαίνει πλήρη απόσπαση του πτυχίου από τα επαγγελματικά δικαιώματα[2]. Αν είναι έτσι πρόκειται για μία εκδοχή ηπιότερη από άλλες που έχουν διατυπωθεί, όπως λ.χ. η ακραία πρόταση ομάδας εργασίας του ΤΕΕ/ΤΚΜ η οποία προβλέπει σαν προϋπόθεση για την απόκτηση οποιουδήποτε επαγγελματικού δικαιώματος πρακτική άσκηση και εξετάσεις(!) για τους/τις νεοεισερχόμενους/ες και μάλιστα το ΤΕΕ θα οργανώνει, σύμφωνα με την πρόταση, και φροντιστήρια για τη συμμετοχή στις εξετάσεις(!!). Όμως και η παρούσα πρόταση στο βαθμό που υιοθετεί τον ορισμό του «δόκιμου» μηχανικού με μηδενικά επαγγελματικά δικαιώματα όταν και αν εμπεδωθεί, εύκολα θα αποκτήσει και επιπλέον απαιτήσεις, όπως λ.χ. επαγγελματική εμπειρία, οδηγώντας στο θεσμό του ασκούμενου μηχανικού τουλάχιστον για τέσσερα χρόνια. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι η αυτόματη αναβάθμιση του πτυχίου από μηδενικό σε Ά τάξης μετά από τέσσερα χρόνια, δεν είναι και τόσο αυτόματη, καθώς προϋποθέτει εγγραφή στο ΤΕΕ και στο ΤΣΜΕΔΕ, δηλαδή οι νέοι/ες θα πληρώνουν για τέσσερα χρόνια τις εξοντωτικές ασφαλιστικές εισφορές χωρίς κανένα επαγγελματικό δικαίωμα.

Το πτυχίο Α’ τάξης δίνει τη δυνατότητα υπογραφής έργων μέχρι το χρηματικό όριο του προεκτιμόμενου προϋπολογισμού της μελέτης. Αντίστοιχα μεγαλύτερα όρια υπάρχουν όσο μεγαλώνει η τάξη του πτυχίου. Τα όρια διαφέρουν ανάλογα με την κατηγορία της μελέτης. Οι επιχειρήσεις έχουν εταιρικά πτυχία τα οποία στον κλάδο της μελέτης φτάνουν μέχρι την πέμπτη τάξη, ενώ για τα φυσικά πρόσωπα φτάνουν μέχρι την τρίτη τάξη.

Για την αναβάθμιση του πτυχίου σε Β’ και Γ’ τάξης αντίστοιχα, τυπική προϋπόθεση είναι η παρέλευση ικανού χρόνου από τη λήψη του πτυχίου (8ετία και 12ετία αντίστοιχα) και η εκπόνηση μελετών ή η προσκόμιση δελτίων παροχής υπηρεσιών, συνολικού οικονομικού αντικειμένου τουλάχιστον ίσου με το άνω όριο αμοιβών μελετών της τάξης στην οποία ζητείται η εγγραφή. Όμως σε αντίθεση με τη σημερινή λειτουργία του μητρώου δημόσιων έργων, τα παραπάνω κριτήρια αποτελούν απλά προϋπόθεση και για την προαγωγή σε ανώτερη τάξη πτυχίου, καθώς εξετάζονται και ποιοτικά κριτήρια όπως ο βαθμός δυσκολίας των μελετών που έχει εκπονήσει ο/η υποψήφιος/α, η ποικιλότητα του αντικειμένου τους, η εμπειρία του/της ως συντονιστή/ρια σε σύνθετες μελέτες, ενδεχόμενες επιστημονικές δημοσιεύσεις, κ.λπ.

Η γενική τάση του προσχέδιου είναι η ενίσχυση της συγκέντρωσης στον κλάδο μέσω της ενίσχυσης των φραγμών ανάμεσα στις τάξεις των πτυχίων. Κατ’ αρχήν τα όρια φαίνεται να μετακινούνται γενικά προς τα πάνω και μάλιστα σε ένα περιβάλλον ανεργίας, μεγάλης μείωσης του μελετητικού αντικειμένου και συμπίεσης των αμοιβών μέσω της κατάργησης της ελάχιστης αμοιβής. Επιπλέον αξίζει να αναφερθεί ότι διατηρείται, όπως και σήμερα, μόνο το προς τα πάνω όριο στα μελετητικά πτυχία και δεν υφίσταται το προς τα κάτω, το οποίο αποτελούσε μία τυπική προστασία από τον ανταγωνισμό των μεγάλων εταιρειών. Επίσης, για την απόκτηση επαγγελματικής εμπειρίας το οικονομικό αντικείμενο υπολογίζεται με βάση τη συμβατική αμοιβή, δηλαδή την πραγματική αμοιβή μετά την έκπτωση (βλ. άρθ.27 του κειμένου της «Ομάδας Εργασίας»), ενώ για τη διεκδίκηση του έργου το πάνω όριο ανά τάξη πτυχίου ορίζεται από την προεκτιμόμενη, χωρίς την έκπτωση, αμοιβή. Τέλος, η εμπειρία που χρησιμοποιήθηκε για την προαγωγή σε ανώτερη τάξη, λ.χ. από την Α’ στην Β’, δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ξανά για την κατάταξη λ.χ. από την κατηγορία Β’ στην Γ’ όπως γίνεται σήμερα, εντείνοντας τους φραγμούς μεταξύ των κατηγοριών των πτυχίων (άρθ.6, παρ.5 του κειμένου).

Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι για τους δημόσιους υπάλληλους η εγγραφή τους στα μητρώα και η προαγωγή τους σε αυτά θα καθίσταται προϋπόθεση για την υπηρεσιακή τους εξέλιξη και θα συνδέεται με την αξιολόγησή τους (άρθ.3, παρ.4).

Σε ότι αφορά τον κλάδο της κατασκευής ορίζονται τέσσερις τάξεις ατομικών πτυχίων και ο νεοεισερχόμενος που προέρχεται από ΑΕΙ εγγράφεται στην Α’ τάξη τρία χρόνια μετά από τη λήψη του πτυχίου χωρίς προϋποθέσεις, ενώ ο απόφοιτος ΤΕΙ πέντε χρόνια μετά και εφόσον αποδείξει επαγγελματική εμπειρία. Για την εξέλιξη από βαθμίδα σε βαθμίδα λαμβάνεται υπόψη ο χρόνος απασχόλησης στην κατασκευή, με τον χρόνο απασχόλησης στην επίβλεψη ή στη μελέτη να ανάγεται με μια σχετική αναλογία στον χρόνο απασχόλησης στην κατασκευή. Η εξέλιξη των αποφοίτων ΤΕΙ είναι ελαφρώς δυσκολότερη. Οι παλιότεροι τεχνικοί, ανεξάρτητα από το πτυχίο, που εγγράφονται για πρώτη φορά στην Α’ ή την Β’ τάξη αλλά έχουν μεγάλη υφιστάμενη εμπειρία, μπορούν να αιτηθούν την προαγωγή τους στην Γ’ τάξη μετά από δύο χρόνια. Γενικά η εμπειρία που λαμβάνεται υπόψη, υπολογίζεται σύμφωνα με τη διάρκεια, το μέγεθος, την κατηγορία και την τεχνική εξειδίκευση του έργου. Οι επιχειρήσεις έχουν εταιρικά πτυχία τα οποία στον κλάδο της κατασκευής φτάνουν μέχρι την έβδομη τάξη.

Επιπλέον το προσχέδιο εισάγει 33 κατηγορίες μελετών στη θέση των 28 κατηγοριών που υπάρχουν σήμερα στα δημόσια έργα, σε μέρος των οποίων θα δικαιούται να γραφτεί ο καθένας/μια ανάλογα με τη βασική ειδικότητα που προκύπτει από τις σπουδές του/της. Ο νεοεισερχόμενος/η που αποκτά πτυχίο Α’ τάξης έχει δικαίωμα επιλογής τεσσάρων κατηγοριών (σήμερα στα δημόσια έργα δύο), ενώ με την απόκτηση πτυχίου ανώτερης τάξης (ή την απευθείας εγγραφή σε αυτή για τους παλιότερους) δεν υπάρχει κανένας περιορισμός με βάση το αντικείμενο των σπουδών και μπορεί να επιλεγεί οποιαδήποτε κατηγορία, αρκεί να αποδεικνύεται η σχετική επαγγελματική εμπειρία. Στην κατασκευή κάθε πτυχίο αντιστοιχεί σε συγκεκριμένες κατηγορίες έργων που προκύπτουν από το αντικείμενο των σπουδών και γίνεται αντιστοίχηση των νέων ειδικοτήτων και των ειδικοτήτων ισότιμων σχολών του εξωτερικού στις παραπάνω κατηγορίες. Σχηματικά, η γενικότερη κατεύθυνση των παραπάνω πολιτικών επιλογών είναι ότι τελικά όλοι μπορούν να τα κάνουν όλα και ταυτόχρονα κανένας δεν μπορεί να κάνει τίποτα.

Με τη θεσμοθέτηση του μητρώου στα ιδιωτικά έργα ένας αρχιτέκτονας λ.χ. δεν θα έχει το δικαίωμα να αναλαμβάνει έργα πάνω από έναν προϋπολογισμό, αν δεν διαθέτει το αντίστοιχης τάξης πτυχίο. Στο ερώτημα πώς θα υπολογίζεται αυτός ο προϋπολογισμός στα ιδιωτικά έργα, η απάντηση δίνεται στα πρώτα άρθρα του νομοσχεδίου. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 6, παρ.1 «συντάσσεται ένας ενιαίος (μοναδικός) προϋπολογισμός για κάθε δημόσιο ή ιδιωτικό έργο με αναλυτικές προμετρήσεις», οι τιμές των οποίων θα προέρχονται από το «Ηλεκτρονικό Παρατηρητήριο Τιμών» του άρθρου 5, και το οποίο με βάση τα τιμολόγια και τα λοιπά στοιχεία που θα καταχωρούνται θα παρακολουθεί τη διακύμανση των τιμών. Συνολικά το τεράστιο πλήθος από διαδικτυακές φόρμες οι οποίες δημιουργούνται από τα πρώτα άρθρα του νομοσχεδίου και οι οποίες θα συμπληρώνονται υποχρεωτικά, είναι σαφές ότι σχεδιάζονται για εταιρείες με το κατάλληλο υπαλληλικό προσωπικό και όχι για αυτοαπασχολούμενους.

Τα ειδικά επαγγελματικά δικαιώματα

Ένας παράλληλος τρόπος διάσπασης των επαγγελματικών δικαιωμάτων είναι η θέσπιση «ειδικών επαγγελματικών δικαιωμάτων» επί συγκεκριμένων επιμέρους αντικειμένων, με πιο γνωστά παραδείγματα τους ενεργειακούς επιθεωρητές και τους ελεγκτές δόμησης. Το μοντέλο είναι η απόσπαση μίας συγκεκριμένης δραστηριότητας από τα επαγγελματικά δικαιώματα, η οποία κατά τα άλλα αποτελεί κομμάτι του γνωστικού αντικειμένου ειδικοτήτων και η δημιουργία ενός ειδικού μητρώου, με την εγγραφή σε αυτό προϋπόθεση για την άσκησή της. Η εγγραφή γίνεται μετά από παρακολούθηση σεμιναρίων με δίδακτρα και συμμετοχή σε εξετάσεις επί πληρωμή, συνήθως με διοργανωτή το ΤΕΕ. Με τον τρόπο αυτό πρέπει κανείς να πληρώσει για να πιστοποιήσει γνώσεις οι οποίες αποτελούν κομμάτι του γνωστικού του αντικειμένου και η συγκεκριμένη επαγγελματική δραστηριότητα αποσπάται από το επαγγελματικό δικαίωμα. Συχνά οι δραστηριότητες αυτές σχετίζονται με τη μεταφορά της ευθύνης ελέγχου από τη δημόσια διοίκηση σε ιδιώτες μηχανικούς. Η ανάληψη αυτής της ευθύνης, η οποία συνήθως δικαιολογείται με την επίκληση της αποτελεσματικότητας και της καταπολέμησης της γραφειοκρατίας, μεσοπρόθεσμα θα οδηγήσει σε υποχρεωτικές επαγγελματικές ασφαλίσεις τους ιδιώτες μηχανικούς και επίσης υποχρεωτικές πιστοποιήσεις ποιότητας, επιταχύνοντας τη συγκέντρωση στον κλάδο.

Σε μία σειρά από μνημονιακά νομοθετήματα δημιουργούνται νέα «ειδικά επαγγελματικά δικαιώματα» και μητρώα. Ενδεικτικά στο νέο νομοσχέδιο με τα μητρώα τεχνικών έργων, περιλαμβάνονται ο κατάλογος πιστοποιημένων μηχανικών της Διεύθυνσης Αποκατάστασης Επιπτώσεων Φυσικών Καταστροφών, το Ειδικό Σώμα Επιμετρητών δημόσιων και ιδιωτικών έργων, το Μητρώο Ελεγκτών Εταιρειών Πιστοποίησης και ο κατάλογος διαιτητών του Ανεξάρτητου Φορέα Διεθνών Διαιτησιών.

Η αναδιάρθρωση του κλάδου

Από τις παραπάνω εξελίξεις διαφαίνεται η δημιουργία ενός νέου μοντέλου για τον κλάδο των μηχανικών και γενικότερα το τεχνικό αντικείμενο. Το μοντέλο αυτό περιλαμβάνει τη συγκέντρωση του τεχνικού αντικειμένου σε λίγες μεγάλες εταιρείες και την καταστροφή των μικρών και ατομικών γραφείων. Η παλιά μεσαία τάξη των μηχανικών ελεύθερων επαγγελματιών αναδιαρθρώνεται και ότι επιβιώσει θα αποτελείται από μικρές και μεσαίες εταιρείες οι οποίες θα διατηρούν υπεργολαβικές σχέσεις με τους μεγάλους του κλάδου αναλαμβάνοντας τα επιμέρους αντικείμενα τα οποία δεν συμφέρει τις μεγάλες εταιρείες να παράγουν εσωτερικά. Η βιωσιμότητά  τους θα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εκμετάλλευση της πολύ φθηνής εργασίας. Η μεγάλη μάζα των μηχανικών προλεταριοποιείται με τους σύγχρονους όρους που διαμορφώνει η μνημονιακή κατεδάφιση του εργατικού δικαίου. Διαφαίνεται όμως επιπλέον ότι για σημαντικό κομμάτι των μηχανικών και των τεχνικών η προοπτική δεν είναι καν η προλεταριοποίηση αλλά η περιθωριοποίηση, ενδεχομένως η μαύρη εργασία, η μετανάστευση και η αλλαγή κλάδου απασχόλησης με υποχρεωτική εγκατάλειψη του αντικειμένου που σπούδασαν. Στην κατεύθυνση αυτή οδηγούν πλήθος ρυθμίσεων, μεταξύ των οποίων το σημαντικότερο ρόλο παίζει το νέο ασφαλιστικό και φορολογικό καθεστώς.

Το παραπάνω μοντέλο, ειδικά στις ειδικότητες του οικοδομικού τομέα (αρχιτέκτονες, πολιτικοί μηχανικοί, τοπογράφοι) ταιριάζει απόλυτα με τους γενικότερους αναπτυξιακούς σχεδιασμούς στον κλάδο της γης και των ακινήτων. Στην έκθεση McKinsey «Η Ελλάδα 10 χρόνια μπροστά» αποτυπώνεται το μνημονιακό σχέδιο, εντοπίζοντας τους κύριους και τους αναδυόμενους κλάδους στους οποίους αναμένεται να βασιστεί η ελληνική οικονομία μετά την αναμόρφωση της «εσωτερικής υποτίμησης». Από τους κλάδους αυτούς απουσιάζει ο κλάδος των κατασκευών στον οποίο βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό η μεταπολεμική οικονομική ανάπτυξη στο πλαίσιο του μοντέλου της αυθαίρετης δόμησης – αντιπαροχής. Η κατασκευαστική δραστηριότητα της μεταμνημονιακής εποχής επικεντρώνεται κυρίως στην εξυπηρέτηση του κλάδου του τουρισμού, ο οποίος επίσης αναδιαρθρώνεται με την προώθηση του μοντέλου των ολοκληρωμένων τουριστικών αναπτύξεων που περιλαμβάνουν συνήθως και παραθεριστική κατοικία και απευθύνονται σε υψηλά εισοδήματα, στη θέση του μοντέλου του μαζικού τουρισμού και των μικρών – οικογενειακών τουριστικών επιχειρήσεων. Οι ολοκληρωμένες αναπτύξεις αυτού του τύπου μελετώνται και κατασκευάζονται από μεγάλες εταιρείες και όχι από ατομικές ή μικρές επιχειρήσεις που πρωταγωνίστησαν από την περίοδο της αντιπαροχής και με έναν τρόπο μέχρι την τρέχουσα κρίση.

Η δρομολόγηση των παραπάνω εξελίξεων θα αποτελέσει το οριστικό χτύπημα στον κλάδο των μηχανικών και των τεχνικών. Από την άλλη πλευρά αποτελεί μια σοβαρή ευκαιρία ανάπτυξης των αναγκαίων κινητοποιήσεων που θα επιχειρήσουν την ανάσχεση των εξελίξεων που θίγουν τα δικαιώματα και τα συμφέροντα της μεγάλης πλειοψηφίας. Αυτοί που θίγονται περισσότερο είναι οι νέοι και οι νέες και ειδικά όσοι και όσες δεν έχουν ακόμα αποφοιτήσει και κινδυνεύουν να βρεθούν από τη μία μέρα στην άλλη «δόκιμοι» μηχανικοί με μηδενικά πτυχία. Όμως προϋπόθεση της επιτυχίας στο σημερινό σκηνικό της κρίσης είναι η αποφυγή της λογικής της εξαίρεσης ορισμένων κατηγοριών από την καταστροφή και του ανοίγματος του δρόμου για την άρθρωση των κλαδικών αιτημάτων με τις ανάγκες και τα δικαιώματα ολόκληρης της δοκιμαζόμενης κοινωνίας.

 

[1] Πάντως το νομοσχέδιο αναφέρεται ρητά σε ιδιωτικά έργα (άρθ. 9, παρ. 1), το Μητρώο Εμπειρίας τεχνιτών και λοιπών τεχνικών επαγγελμάτων (άρθ. 9, παρ. 5) παραπέμπει σαφώς σε ιδιωτικά έργα, ενώ και στα εταιρικά πτυχία αναφέρεται σαφώς η ύπαρξη ξεχωριστού Μητρώου Μελετητικών αλλά και Εργοληπτικών Επιχειρήσεων Ιδιωτικών Έργων (άρθ. 9, παρ. 11). Για τα παραπάνω μητρώα στο προσχέδιο δεν αναφέρεται τίποτα εκτός από το ότι οι λεπτομέρειες τήρησης της λειτουργίας τους θα καθοριστούν από το Προεδρικό Διάταγμα της παραγράφου 21. Η μη ύπαρξη ξεχωριστού μητρώου ιδιωτικών έργων στα ατομικά πτυχία σε μελέτη και κατασκευή αποτελεί μια ένδειξη ενδεχόμενης πρόθεσης οι νέες ρυθμίσεις του μητρώου φυσικών προσώπων να αφορούν τόσο τα δημόσια όσο και τα ιδιωτικά έργα.

[2] Η εγγραφή στα μητρώα «δόκιμων» ή «υποψήφιων» μελετητών, με πτυχίο δυναμικού μηδέν μονάδων είναι από μόνη της προβληματική και φαίνεται ότι θα αφορά και τα ιδιωτικά έργα. Με το σημερινό καθεστώς για τα δημόσια έργα, οι νεοεισερχόμενοι που δεν έχουν συμπληρώσει τέσσερα χρόνια για το πτυχίο Α’ δεν γράφονται σε κανένα μητρώο.

(το κείμενο δημοσιεύεται ταυτόχρονα και στον ιστότοπο k-lab)