Μηχανισμός Αναίρεσης_ Υποδομή και Νομοθεσία Ελεύθερης Κατασκήνωσης

 

Ομάδα Μελέτης:
Αλεξάνδρα Βούγια, Θεοδόσης Ησαΐας, Πλάτων Ησαΐας

Σύνταξη Προτεινόμενης Νομοθεσίας/Σύμβουλος:
Θάνος Ζαρταλούδης, δικηγόρος – πανεπιστημιακός

Συνεργάτες:
Αλέξανδρος Αυλωνίτης, αρχιτέκτων
Χρυσούλα Κοροβέση, media artist
Ηλίας Μάτσας, μηχανολόγος μηχανικός
Σταύρος Μυλωνάς, αρχιτέκτων
Prelab, Prototyping and Reverse Engineering – Αθήνα

O Μηχανισμός Αναίρεσης αποτελεί ένα συλλογικό έργο που ξεκίνησε το Μάρτιο του 2014 και παρουσιάζεται στα πλαίσια της Ελληνικής συμμετοχής στην 14η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής στη Βενετία. Το ζητούμενο που δόθηκε από τον επίτροπο αφορούσε στο σχεδιασμό μιας τουριστικής εγκατάστασης σε ένα ειδυλλιακό, μη-πραγματικό παραθαλάσσιο τοπίο. Αντ’αυτού η πρόταση αναπτύσσει τρεις παραπληρωματικές τακτικές. Αρχικά, προτείνεται εναλλακτικό νομικό πλαίσιο ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του αιγιαλού, για την υπεράσπιση των κοινών αγαθών και τον ορισμό της συλλογικής χρήσης, με έμφαση στις έννοιες της ανάγκης και της αυτοαναίρεσης. Δεύτερον, επιχειρείται η εννοιολογική κατασκευή της παραδειγματικής παραλίας Οὐδαμοῦ και τέλος, συντάσσεται το πεδίο και η αυτόνομη υποδομή ελεύθερης κατασκήνωσης.

Διανύοντας δήθεν το τέλος της λεγόμενης κρίσης, ως τμήμα αυτού που επιβλήθηκε ως “success story» στην καθημερινή πολιτική αργκό, το «μεγαλείο» του ελληνικού τουρισμού επανέρχεται στο προσκήνιο. Βομβαρδιζόμαστε και πάλι από αδιανόητα στερεότυπα και παρωδίες – «λίγο κρασί, λίγο θάλασσα και το αγόρι μου», «ζήσε το μύθο σου στην Ελλάδα» και τα σχετικά. Το γελοίο και kitsch συνυπάρχει πια με φράσεις όπως «να ξαναμάθουμε από τα λίγα και τα αναγκαία», τις κατασκευές ψευδών ταυτοτήτων (ποιοι είμαστε αλήθεια «εμείς, αυτοί και οι άλλοι»;), νεοφιλελεύθερες αφηγήσεις για «το διεθνές, τον εκσυγχρονισμό και το παγκόσμιο», που παρουσιάζονται συνολικά ως κοινώς αποδεκτές κατηγορίες δίχως ιδεολογικό πρόσημο. Ο τάχα ουδέτερος ασκητισμός που υπαγορεύεται δε λογίζεται εδώ ως συλλογική πολιτική αφήγηση, αλλά ως άσκηση κυριαρχίας πάνω στα σώματα, τις συνήθειες και τις πρακτικές του πλήθους. Είναι ο εξαναγκασμός στον ασκητισμό της φτώχειας, η κατεξοχήν στρατηγική που οι μηχανισμοί κυριαρχίας επιβάλλουν ενάντια σε κάθε είδους απόλαυση, απλή χρήση των κοινών αγαθών, ενάντια σε κάθε πιθανότητα συλλογικής συμβίωσης, διακοπής και αυτο-αναίρεσης των επιβεβλημένων μορφών ζωής.

Οι όποιες καλές προθέσεις, η απλότητα μιας παρουσίασης, η ειλικρινής και τίμια στάση όλων συνθλίβονται από την ίδια την επικαιρότητα. Οι συμπτώσεις είναι πάρα πολλές. Η πρόταση της ελληνικής συμμετοχής στη 14η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας συμπίπτει χρονικά με την κατάθεση πρότασης σχεδίου νόμου για την αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου για τον αιγιαλό που ανοίγει διάπλατα την πόρτα για τη δίχως όριο εκμετάλλευση της ακτογραμμής και όχι μόνο. Δε μιλάμε πια απλά για μια επιθετική πολιτική ιδιωτικοποίησης ή παράδοσης, από τη μεριά του κράτους, δημόσιων αγαθών, αλλά για το συστημικό και συστηματικό, εκ βάθρων μετασχηματισμό του ελληνικού τοπίου.

Ανάμεσα στους υποστηρικτές της ελληνικής συμμετοχής παρατηρείται ότι βρίσκονται τεράστιες τουριστικές επιχειρήσεις και εταιρίες real estate, αυτές που μαζί με άλλες θα αποτελέσουν «το μοχλό ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας» σε αυτή τη νέα φάση. Η αρχιτεκτονική αντί για παράγων και διαμορφωτής του χώρου, ένα επάγγελμα βαθιά πολιτικό, εδώ μετασχηματίζεται και πάλι σε ένα απλό εργαλείο, σ’ έναν αφελή και ουδέτερο εντολοδόχο.

Πώς γλιτώνει κανείς τον αυτο-εξευτελισμό;

Αρνηθήκαμε να σχεδιάσουμε ένα ξενοδοχείο ή μια τυπική παραθαλάσσια τουριστική εγκατάσταση. Αντ’ αυτού, σχεδιάσαμε για τους εαυτούς μας, για αυτούς – γνωστούς και άγνωστους φίλους – που μοιράζονται κάθε καλοκαίρι τις παραλίες του ελληνικού τοπίου συλλογικά, χωρίς αφεντικά και ιδιοκτήτες. Είναι ένας διαφορετικός τρόπος διαβίωσης και συναντίληψης για τη ζωή, τα αγαθά, το αναγκαίο. Ίσως τελικά αναζητήσαμε να εκφράσουμε χωρικά την απόλαυση που επιτρέπει η έστω και παροδική διακοπή του κύκλου εκμετάλλευσης που επιβάλλει το καθεστώς της σύγχρονης εργασίας.

Δε μας αφορά η ουτοπία, ούτε η κριτική ως αυτοσκοπός. Μας ενδιαφέρει να δείξουμε τη δυνατότητα ως πολιτικό διακύβευμα. Έστω ότι μπορούσε να υπάρξει ένας τέτοιος διαφορετικός νόμος, σαν αυτόν που προτείνουμε. Τι θα μπορούσε να σχεδιαστεί και για ποιον; Πώς θα μπορούσε να κατοικηθεί διαφορετικά μια παραλία στη «μέση του πουθενά»;  Η αναζήτηση των στρατηγικών κοινής επανοικειοποίησης αυτών των αγαθών που δεν ανήκουν σε κανένα – και άρα είναι χρησιμοποιήσιμα από όλους – πρέπει να είναι η ηθική τροπολογία κάθε σχεδιασμού σήμερα.

Η πρόταση συνιστά ένα μηχανισμό που επιτρέπει τη λειτουργία ενός παραλιακού τοπίου ως χώρου υπαίθριας, ελεύθερης κατοίκησης. Επιχειρείται η οργανωτική και νομική επιμέλεια της επικράτειας που υποστηρίζει μια τέτοια δυνατότητα, βασική παράμετρος της οποίας είναι η διαχείριση της υποδομής. Το τοπίο που προκύπτει αποτελεί ένα διευρυμένο πεδίο διαφορετικών ζωνών, δραστηριοτήτων και τρόπων διαβίωσης. Δεν έχει ιδιοκτήτη, περίφραξη, ελεγχόμενη είσοδο ούτε μπορεί να ιδιοποιηθεί ή να τεθεί υπό καθεστώς ιδιοκτησίας. Είναι δωρεάν, αναστρέψιμο, παρέχει πρόσβαση στα κοινωφελή δίκτυα χωρίς κόστος, και όποια παραγωγική δραστηριότητα ή παροχή αφορά στις ανάγκες και όχι το κέρδος αυτών που το χρησιμοποιούν και το κατοικούν.

Δεν πρόκειται για κτίριο, αλλά για μια εκτεθειμένη μηχανή. Ένα πεδίο που επιμετρά και παράγει ενέργεια, συγκεντρώνει και παρέχει νερό, οργανώνει στοιχειώδεις χώρους υγιεινής, δίκτυα ύδρευσης και άρδευσης, διαχειρίζεται απόβλητα και σκουπίδια, παράγει, αποθηκεύει και διαθέτει είδη διατροφής, ενώ υλοποιεί πρωταρχικές αρχιτεκτονικές διατάξεις που ορίζουν την επικράτειά του. Οι χώροι διαμονής δεν αναπτύσσονται εντός του μηχανισμού, αλλά διασπείρονται ως πλήρως αναστρέψιμες κατασκευές στις περιοχές του πεδίου. Τέντες, σκηνές, αυτοσχέδιες και εφήμερες διατάξεις αποτελούν τους χώρους κατοίκησης.

Η προτεινόμενη σχέση υποδομής, κτίσματος και τοπίου εντείνει το παράδοξο ενός κατά τα άλλα ελεύθερου χώρου κατασκήνωσης που σχεδιάζεται σαν ανοιχτή μηχανή του κατοικείν. Τα συνήθως κρυμμένα, υπολειμματικά μέρη ενός κτιρίου – καλώδια, σωλήνες, δεξαμενές, βόθροι, αποθήκες, γερανοί, ψυγεία, κουζίνες, λεκάνες, καζανάκια και βρύσες – αποκαλύπτονται «στη μέση του πουθενά», εκθέτοντας το πραγματικό μέγεθος αυτών που τελικά θεωρούνται τα «ελάχιστα αναγκαία». Πώς μπορούμε να θέσουμε όρια – κοινωνικά και πολιτικά – στην αμείλικτη εκμετάλλευση και ιδιωτικοποίηση που επιβάλλει η σύγχρονη οικονομία;

Δείτε περισσότερες λεπτομέρειες της πρότασης στο http://www.mechanismofsuspension.org/