Ελίνα Θεοδωρίδη
Η ακόλουθη ερευνητική εργασία πραγματοποιήθηκε για το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΑΠΘ και παρουσιάστηκε τον Φεβρουάριο του 2022 με επιβλέπουσα καθηγήτρια την Χαρίκλεια Γυιόκα.
Θέμα της εργασίας αποτελεί η αναπαράσταση του εγκλήματος και οι διαφορετικές αφηγήσεις που αυτό λαμβάνει, μέσα από την τέχνη, τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας (ΜΜΕ) και τη συλλογική μνήμη. Ως παράδειγμα μελέτης επιλέγεται η περίπτωση της δυτικογερμανικής οργάνωσης RAF (Rote Armee Fraktion – Red Army Faction)1 και οι αναπαραστάσεις που αυτή έχει λάβει ανά τα χρόνια.
Εισαγωγικά, αναλύονται οι βασικές έννοιες που θα απασχολήσουν την εργασία: η έννοια της αναπαράστασης, της τιμωρίας και του εγκλήματος. Συσχετίζοντας τις συγκεκριμένες έννοιες, η αναπαράσταση του εγκλήματος και η εφαρμογή της τιμωρίας αφορά την ιδεολογία (με την ευρεία έννοια του όρου) σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο, στο πλαίσιο του εκάστοτε κοινωνικού και πολιτικού συστήματος και την αναπαραγωγή της. Οι θεωρίες που έχουν διατυπωθεί για τις συγκεκριμένες έννοιες αποτελούν και την βάση για την περαιτέρω ανάπτυξη του συγκεκριμένου θέματος.
Στη συνέχεια, παρατίθενται τέσσερις ετεροχρονικές περιπτώσεις αναπαράστασης και αντιμετώπισης ενός εγκλήματος: το παράδειγμα της εξέγερσης του Σπάρτακου, οι περιπτώσεις του Σωκράτη και του Αριστείδη στην αρχαιότητα, η περίπτωση του λογοτεχνικού εγκλήματος από την οπτική του Foucault και το παράδειγμα της «κοινωνικής ληστείας» στον 19ο αιώνα. Τα συγκεκριμένα παραδείγματα, επιλεγμένα μέσα από ένα σύνολο πολλών αντίστοιχων, αποδεικνύουν την ύπαρξη πολλαπλών και αντικρουόμενων αφηγήσεων για το έγκλημα και το υποκείμενο αυτού, τον παραβάτη.
Την αναπαράσταση ενός γεγονότος επηρεάζουν άμεσα οι τομείς της τέχνης και των ΜΜΕ -στην καλλιτεχνική και την ειδησεογραφική αναπαράσταση αντίστοιχα- επομένως θεωρείται απαραίτητο να δοθεί χώρος στην ανάπτυξη αυτών των δύο στοιχείων στην πορεία της εργασίας. Η τέχνη όπως και τα ΜΜΕ, αναπαράγουν νοήματα και αφηγούνται γεγονότα, υποκείμενα και καταστάσεις, με βάση τις επιλογές του δημιουργού τους αλλά και με βάση την ανάγνωση του εκάστοτε κοινού. Έχουν τη δυνατότητα να χειραγωγούν, έχουν όμως και τη δυνατότητα να χειραφετούν. Μιλώντας για καταστάσεις και γεγονότα του παρελθόντος, συζητάμε τις έννοιες της (συλλογικής) μνήμης, της αντι-μνήμης αλλά και του τραύματος, στοιχεία που καθορίζουν τις αναπαραστάσεις αλλά και μετασχηματίζονται από αυτές. Η αναπαράσταση ενός συμβάντος στο τώρα μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς απαραίτητα την ανάγκη να ανατρέξουμε στην μνήμη, η αναπαράσταση όμως ενός συμβάντος του παρελθόντος -το οποίο ενδεχομένως δεν έχουμε ζήσει- απαιτεί την χρήση της συλλογικής μνήμης, και την κριτική προσέγγιση αυτής.
Εστιάζοντας στο πολιτικό έγκλημα και την αναπαράστασή του, μελετάται η περίπτωση της RAF καθώς παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όχι μόνο γιατί αποτελεί πρόσφατο κομμάτι της πολιτικής ιστορίας αλλά και διότι αναλύεται με βάση καλλιτεχνικές -και δευτερευόντως ειδησεογραφικές- πηγές που έχουν εγείρει, και εγείρουν ακόμα και σήμερα, προβληματισμούς. Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι το κεφάλαιο αυτό δεν έχει κλείσει, ακόμα και αν για κάποιους θεωρείται λήξαν. Η έρευνα των αναπαραστάσεων της RAF μέσα από τον κινηματογραφικό φακό, τις μουσειακές εκθέσεις και τα ειδησεογραφικά άρθρα της εποχής της, αλλά και μεταγενέστερα, αποτελεί το τελευταίο κύριο μέρος της εργασίας.
1 Η Φράξια Κόκκινος Στρατός, RAF (Rotte Armee Fraktion – Red Army Faction) αποτέλεσε ένοπλη οργάνωση της ακροαριστεράς που προέκυψε ως αντίδραση στην πολιτική κατάπνιξης και εξουδετέρωσης της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς από το γερμανικό κράτος και η οποία είχε ως διακηρυγμένους στόχους τον αντι-ιμπεριαλιστικό αγώνα και την ανάδειξη του κατασταλτικού χαρακτήρα του γερμανικού κρατικού μηχανισμού μέσα από το αντάρτικο πόλης (με σχετική εκπαίδευση σε παλαιστινιακά στρατόπεδα στον Λίβανο). Η ένοπλη δράση της περιελάμβανε από ληστείες για την χρηματοδότησή της, λόγω του καθεστώτος παρανομίας αρκετών μελών της, θεαματικές βομβιστικές επιθέσεις, μέχρι πολιτικές δολοφονίες και μια αεροπειρατεία. Έδρασε στην Δ. Γερμανία από το 1970 έως το 1998 και έγινε ευρύτερα γνωστή περισσότερο και από τις ίδιες τις δράσεις της λόγω της δολοφονικής, κρατικής αντιμετώπισης των φυλακισμένων ιδρυτικών μελών της και το κίνημα αλληλεγγύης προς αυτούς/ες.
Δείτε την εργασία στην πλατφόρμα του ISSUU:
Αριστερή Κίνηση Εργαζόμενων Αρχιτεκτόνων 