Μπούντρη Σοφία, Πορτέση Στέλα, Τσιαμούρα Ιωάννα
Η ακόλουθη εργασία παρουσιάστηκε στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης τον Φεβρουάριο του 2018, με επιβλέπουσα την Αλεξάνδρα Αλεξοπούλου.
Εστιάζοντας στην περιοχή Ντεπώ και στον οδικό άξονα της Βασιλίσσης Όλγας στη Θεσσαλονίκη, η μελέτη προτείνει έναν αστερισμό παρεμβάσεων/συμβάντων-δράσεων στον αστικό χώρο. Σκοπός είναι το «πείραγμα» της κανονικότητας και του τρόπου οργάνωσης της πόλης και της ζωής μέσα σε αυτή.
Α. Εντοπισμός σημείων ενδιαφέροντος / περιοχή μελέτης
Η σύγχρονη πόλη είναι φτιαγμένη έτσι ώστε να οργανώνει την καθημερινότητα και τις ζωές μας με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Ανθρώπινες συμπεριφορές και κινήσεις εγείρονται και διαμορφώνονται από το αστικό περιβάλλον στο οποίο συμβαίνουν. Σε αυτόν ακριβώς τον τρόπο οργάνωσης της πόλης και της ζωής μέσα σε αυτή εστιάζει η παρούσα διπλωματική εργασία. Στον τρόπο, δηλαδή, που η πόλη επηρεάζει, οργανώνει και οριοθετεί τις ανθρώπινες συμπεριφορές, κινήσεις-στάσεις των σωμάτων και που πολλές φορές αποτρέπει την έκφραση, τη συνάντηση, τη συλλογική δράση, το παιχνίδι κι εν τέλει τη φαντασία να υπάρξει μέσα σε αυτή.
Αυτή την κανονικότητα είναι που θα προσπαθήσουμε να «πειράξουμε». Εξετάζοντας χώρους που χρησιμοποιούνται καθημερινά για διέλευση, χώροι που μοιάζουν άδειοι και αδιάφοροι. Περάσματα μέσα στον αστικό ιστό που χρησιμοποιούνται για μια καθημερινή διαδρομή από το σπίτι στη δουλειά, χώροι ανάμεσα στα κτίρια που μοιάζουν να βρίσκονται «σε αναμονή» ή ακόμη και οδικά κανάλια έντονης κίνησης, ζωής και εικόνων είναι οι χώροι που μας απασχολούν.
Οι χώροι αυτοί εντοπίζονται πιο συγκεκριμένα στην περιοχή του Ντεπώ στην ανατολική Θεσσαλονίκη (ιδιόμορφοι ακάλυπτοι, πεζόδρομοι κ.λπ.) καθώς και στον οδικό άξονα της Βασιλίσσης Όλγας, ένα οδικό κανάλι έντονης κίνησης, ζωής και εικόνων.
Μέσα σε αυτούς τους χώρους επιχειρούμε να αναζητήσουμε τις δυνατότητες “κατασκευής” μιας διαφορετικής καθημερινότητας…
Β. Αστικές ιστορίες – τα πειρά[γ]ματα
Ο τρόπος μελέτης βασίζεται σε «πειρά[γ]ματα» που οργανώνουμε και ουσιαστικά πρόκειται για συμβάντα-δράσεις που επιχειρούν να εμπλέξουν -στιγμιαία και μη- τους χρήστες του δημόσιου χώρου με απώτερο σκοπό να αναδυθούν ιστορίες διαφορετικές από την κυρίαρχη αστική αφήγηση της ζωής στην πόλη.
πείρα[γ]μα [το] :
πράξη, δράση, συμβάν που προκαλείται για να ανιχνευτούν, να ελεγχθούν και να δοκιμαστούν οι δυνατότητες των υπό εξέταση χώρων: Να κάνουμε ένα ~ για να δούμε αν ο οι ακάλυπτοι στο Ντεπώ μπορούν να αποκτήσουν νόημα. [λόγ. < ελνστ. ή μσν. πείραμα `αποτέλεσμα πείρας΄ (< αρχ. ρ. πειρα- (πειρῶμαι) `εξετάζω, προσπαθώ΄) ]
έννοιες-κλειδιά: παρατήρηση [στιγμιαία και περιοδική], “πράκτορας” [μέλος της ομάδας που παριστάνει την περαστική]
Με βασικό εργαλείο το πείρα[γ]μα, οργανώνονται λοιπόν 5 «αστικές ιστορίες» με στόχο να εγείρουν τη φαντασία, να εντάξουν το παιχνίδι στην καθημερινότητα, να προωθήσουν την οικειοποίηση του δημόσιου χώρου από τους ανθρώπους που τον διασχίζουν και τη συνάντηση των ανθρώπων της γειτονιάς αλλά και της πόλης εν γένει.
1 “Βασιλικός θα γίνω στο βρυσάκι σου”
#1 “Βασιλικός θα γίνω στο βρυσάκι σου”
#2 “Τα παιδία παίζει”
#3 “Παίζουμε?”
Αυτοσχέδια παιχνίδια από χαρτόνι που χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια των δράσεων
#4 “Μια μέρα στον ακάλυπτο”
#5 “Θυμάσαι?”
Μέσα από τα ιδιότυπα πειρά(γ)ματα παρατηρήσαμε, καταγράψαμε και εν τέλει είδαμε να αναδύονται δυνατότητες για μια διαφορετική καθημερινότητα μέσα στους ενδιάμεσους αυτούς δημόσιους χώρους της πόλης. Τα όρια της συμπεριφοράς του ανθρώπινου σώματος και η αυστηρή τους ρύθμιση εντός συγκεκριμένων χώρων τέθηκε υπό αμφισβήτηση. Ο δημόσιος χώρος μετασχηματίστηκε, έστω και στιγμιαία ή παροδικά από χώρο μετάβασης σε χώρο ζωής, παιχνιδιού και ουσιαστικής παρουσίας του ανθρώπου σε αυτούς, ενώ οι άλλοτε ατομικές ενέργειες συναντήθηκαν και έγιναν συλλογικές.
Από τα παραπάνω συμπεράσματα, δεν μπορούν φυσικά να απουσιάζουν και οι αδυναμίες ή τα όρια που μπορεί να τίθενται, όπως για παράδειγμα η δυσκολία που εντοπίσαμε στη διάρρηξη της μονοτονίας και της κανονικότητας σε χώρους έντονης κίνησης (τουλάχιστον με επεμβάσεις μικρής κλίμακας), όπως ο άξονας της Β.Όλγας ή η απροθυμία πολλές φορές των ίδιων των χρηστών να λάβουν πρωτοβουλιακά δράση για το ζωντάνεμα των χώρων τους.
Το κύριο συμπέρασμα όμως που κρατάμε μετά από μια ολόκληρη σειρά πειραμάτων, καταγραφών και παρατηρήσεων είναι ότι αρκεί ένα μικρό έναυσμα για να αποκτήσει ζωή ένας χώρος, σαν αυτούς που μελετήσαμε. Και από την άλλη, μικρές και απλές χειρονομίες που θα αναδείξουν τις χωρικές τους δυνατότητες, σε αντίθεση με τον υπερσχεδιασμό (πχ. κατατμημένοι ακάλυπτοι και πεζόδρομοι από διάφορα αστικά παρτέρια) που χαρακτηρίζει την υφιστάμενη κατάστασή τους.
Απαραίτητη προϋπόθεση φυσικά για το τελευταίο αποτελεί πάντα η ανθρώπινη παρουσία στο χώρο, η ενεργητική σχέση με αυτόν, αλλά και οι όροι που θα την καταστήσουν ουσιαστική και μόνιμη.
Γ. Αστικές παρεμβάσεις
Με βάση τις παραπάνω διαπιστώσεις, επιδιώκουμε να φανταστούμε και να σχεδιάσουμε σημεία των υφιστάμενων χώρων, ως χώρους υποδοχής νέων αστικών ιστοριών μιας διαφορετικής καθημερινότητας.
Προτείνουμε ήπιες διαμορφώσεις, πιλοτικού χαρακτήρα, ανάλογα με τις δυνατότητες του εκάστοτε χώρου. Λαμβάνοντας πολλές από τις εικόνες και κινήσεις που καταγράψαμε ως σχεδιαστικές αφορμές/αφετηρίες, διαμορφώνουμε ήπιες κλίσεις για να επανεντάξουμε και να τονώσουμε το παιχνίδι στην καθημερινότητα μέσω της επαναλαμβανόμενης κίνησης.
Συστήνουμε κατασκευές που ενοποιούν τους κατακερματισμένους και αμήχανους υπάρχοντες χώρους,
ενώ οι μη διαμορφωμένοι αποκτούν ενιαίο μικροεξοπλισμό χωρίς να υπερσχεδιάζονται.
Επιχειρούμε να εμπλέξουμε τους κατοίκους των διπλανών πολυκατοικιών με γλάστρες κοινής φροντίδας και κοινές μπουγάδες στα μπαλκόνια τους.
Μετασχηματίζουμε μια υπάρχουσα στάση λεωφορείου, δίνοντας την αφορμή στους χρήστες και τους περαστικούς να παίξουν και να αφήσουν το μήνυμα και το ίχνος τους σε αυτό το σημείο της πόλης.
Τέλος, δίνουμε χώρο στις ζωγραφιές των παιδιών που σε ένα απλό αστικό δάπεδο, βλέπουν ένα μεγάλο καμβά (παρέμβαση #6). Πρόκειται ουσιαστικά για ελαφριές κατασκευές με δυνατότητα μετασχηματισμού από τους ίδιους τους χρήστες, προκειμένου να φτιάξουν εκείνοι τις δικές τους, νέες, αστικές ιστορίες…
παρέμβαση #6
Αριστερή Κίνηση Εργαζόμενων Αρχιτεκτόνων 